Kasteel Hedel en neerhuizing

't Kasteel van Hedel in de Bommelerwaard, 1738 - 't Kasteel van Hedel, 1773 | Steven van Esveldt en Abraham van Paddenburg zie ook 't Kasteel van Hedel in de Bommeler Waard | 1738 | [P327N081], Topografie van Nederland | Universiteitsbibliotheek Leiden: ets/kopergravure 8,1 × 10,2 cm 18e eeuw | Hedel

Boekillustratie "Kasteel Heedel" op papier, naar een tekening van Cornelis Pronk, 1743 

Maria Elisabeth, markiezin van Bergen op Zoom, gravin van den Bergh en vrouwe van de Baronie Hedel

Maria Elisabeth ("Isabelie"), markiezin van Bergen op Zoom, gravin van den Bergh en vrouwe van de Baronie Hedel (1638-1671), besteedde veel zorg aan het kasteel omdat zij er graag verbleef. In 1653 verbouwt, princes van Hohenzollern-Hechingen, het kasteel en bouwt de nieuwe voorburcht of "Neerhuizing".

Nadat Godefroy Frederick van der Poll (ritmeester in Staats Dienst (1667, 1673) drossaard van Hedel (1667-1668, 1698), rentmeester van de Baronie Hedel (1699) als bestuurder in 1698 Hedel van Henriëtte Françoise de la Tour d'Auvergne, gravin van Bergh wilde kopen[1] heeft de Staten van Gelderland hier 'een stokje voor gestoken'. Vanaf 1699 komen slot en heerlijkheid onder bestuur van de Gelders Domeinen. De heerlijkheid en het kasteel bleven ruim honderd jaar onder het bestuur van de Gelderse Domeinen. Het archief is nooit meer teruggevonden.[1]

Blijkens eene teekening van C. Pronk, bestond het kasteel in de achttiende eeuw nog uit drie een binnenplein omgevende vleugels, opgaande uit een gracht. Een dezer vleugels vertoont overblijfselen van een blijkbaar gedeeltelijk gesloopte gallerij van twee verdiepingen in renaissance-vormen. In 1741 wordt het huis beschreven als ‘een ongemeen zwaar gebouw, met twee ronde Toorens en eenen vierkanten, welke laatste egter voor eenige jaaren afgebrooken is’.

Godefroy heeft niet lang van het kastelencomplex genoten want hij heeft het tot de 29ste mei 1700 in gebruikt gehad.[2] Uit stukken van 'Replique Gerighte der Baronie van Hedel 1704' betreffende een door de Rekenkamer met Godefroy Frederik van de Poll voor de bank van Hedel gevoerd proces over het archief der heerlijkheid, werd door het vonnis van 27 december 1700 voor hem ongunstig geëindigd.

[1] Het archief van het markiezaat van Bergen op Zoom berust thans in het Algemeen Rijksarchief in het archief der zoogenaamde Commissie van Breda; dat van Hedel is na den door de Staten van Gelderland betwisten verkoop van deze heerlijkheid door de kleindochter van graaf Hendrik van den Bergh aan haar drossaard Godefroy Frederick van de Pol (1699), verloren gegaan. Enkele fragmenten berusten onderscheidenlijk in het archief van het Huis Bergh en in dat van de Geldersche Rekenkamer (Inventaris no. 1047 en vlg.).

[2] Gelders Archief: Gelderse Rekenkamer| Archiefnummer: 0012 | Inventarisnummer: 3429 | Rekeningen van de rentmeesters der baronie Hedel (1700-1794) | Rekeningen van JACOB ELZEVIER (1700-1744) | afgehoord 1702-1747| 3429 | 1ste rekening |

Langzaam trad het verval op en ontstonden er allerlei gebreken. Hoewel die werden verholpen, zette het verval door. De poorttoren werd te gevaarlijk. De leien op de daken werden nog vervangen door rode en blauwe pannen en in 1753 vond een grote verfbeurt plaats.

In 1808 werd het kasteel door de Katholieken aangekocht (leenakteboeken, Kw. v. Nijmegen, 698) en de ‘neerhuizing’ verbouwd tot schuurkerk en pastorie, ter plaatse waarvan in 1879 de bestaande R.K. kerk is opgetrokken. Franse troepen belegeren in 1794 Hedel en beschieten het kasteel. ‘De Neerhuizing’ wat over bleef werd in 1945 door bombardementen verwoest.[3]

[3] bron: F.A.J. Vermeule | De Bommeler- en de Tielerwaard | Gijsbers & Van Loon | Arnhem 1974-1975 (tweede druk)